Czy media filtracji biologicznej trzeba wymieniać (wersja robocza)

Czy w ogóle to warte zainteresowania?

O tym, że co jakiś czas trzeba filtr wyczyścić - wie każdy. Czy jednak czasem nie trzeba też wymienić (lub uzdatnić) samego medium filtracji biologicznej? 

• Czy media biologiczne mają jakąś "datę ważności", jakiś okres po którym trzeba je wymienić? 
• Czy wszystkie media popularnie używane w akwarystyce są pod tym względem takie same?
• Jeśli trzeba wymieniać/uzdatniać, tak to jak często? Jak określić, że już nadszedł czas wymiany?
• Jak to robić, żeby było skutecznie ale i bezpiecznie?

Będę próbował odpowiedzieć na te pytania. 

Co się dzieje w mediach biologicznych?

Zastanówmy się, co się z czasem dzieje z mediami biologicznymi 

• osadzają się zanieczyszczenia, których nie da się łatwo wypłukać, bo są drobne, niewidoczne gołym okiem. 
• zatykają się pory w ceramice, lawie, keramzycie czy Matrixie 
• zmniejsza się powierzchnia siedliskowa, bo coraz więcej jest miejsc odciętych zanieczyszczeniami od jakiegokolwiek przepływu wody 
• zaczyna się zwiększać ilość przemian beztlenowych, bo coraz więcej miejsc jest częściowo odciętych od przepływu wody 
• przemiany tlenowe ilościowo zostają w tyle
• rośnie ilość trujących azotynów (NO2), amoniaku (NH3/NH4), związków węgla organicznego (DOC)
• przemiany beztlenowe ostatecznie również się zmniejszają, bo brakuje półproduktów pochodzących z przemian tlenowych

Co mówią producenci?

Producenci często, choć nie zawsze wprost, zalecają wymianę co jakiś czas. Czas ten jest różny przy różnych mediach.

Producenci z definicji powinni to wiedzieć najlepiej. Jest tylko jeden haczyk - oni chcą sprzedać jak najwięcej swojego produktu, więc nawet gdyby to nie było potrzebne, to i tak mówili by to samo. Może być i gorzej, mogą tak projektować swoje produkty, aby wymiana była rzeczywistą koniecznością. Przykłady takich praktyk mamy w różnych gałęziach produkcji, więc nie ma powodu, aby tu ich nie było. Nie ignorując ich zaleceń trzeba podchodzić do nich z rezerwą.

Co mówi praktyka akwarystyczna?

Praktyka jest niejednoznaczna. 

Rzeczywisty spadek wydajności medium biologicznego jest bardzo trudno uchwytny bo:

Każde akwarium jest dynamiczne, może zmieniać się: 

• obsada (ryby umierają, rodzą się, rosną)
• ilość roślin 
• karmienie
• częstotliwość czyszczenia filtra
• organizacja wewnętrzna (np. zainstalowanie lub zdeinstalowanie napowietrzania)

Obserwować możemy tylko objawy pośrednie - wystarczającej, bądź zbyt małej filtracji biologicznej. 

Różni się podejście akwarystów. Jedni wymieniają media inni przez dziesiątki lat stosują te same i tak naprawdę ani jednym, ani drugim nie można odmówić racji.

Media biologiczne mogą być stosowane w bardzo różnych kombinacjach, w różnych filtrach, z różnym przepływem.

Reasumując, wystarczy np. źle zorganizować filtrację na początku, żeby było pełne przekonanie, że to media straciły swoje możliwości.

Skąd wiadomo, że MOŻE już nadszedł czas wymiany?

Każde akwarium może być inne pod tym względem. Nie da się ustalić jednego okresu bo będzie on o całe skale różny dla różnych zbiorników.

Oczywiście można sobie ustalić np. roczny/dwuletni okres regularnej wymiany mediów biologicznych na nowe. Nie będzie to głupie, ale moim zdaniem to tylko niepotrzebne napędzanie zakupów. 

Najlepsza będzie obserwacja zbiornika w okresie ponad 1 tygodnia (najlepiej nawet 2-3 tygodni) od czyszczenia filtra

• Czy pojawiły się drobinki w toni wodnej (drobne zanieczyszczenia z niezjedzonego pokarmu, odchodów, martwych części roślin) 
• Czy pojawiła się błona białkowo-bakteryjna na powierzchni
• Czy pojawiły się krasnorosty (szantrasje) na wylocie filtra

Czasem może nam pomóc obserwacja samych mediów wyjętych z filtra, już po intensywnym płukaniu. Jeśli bardzo zmieniły kolor w stosunku do pierwotnego (np. bardzo zżółkła ceramika) lub jeśli wciąż widać dużo drobnych punkcików zanieczyszczeń, to warto coś już z tym zrobić.

Niektóre media biologiczne wymagają więcej uwagi niż inne. Np. Seachem Matrix wymaga więcej niż np. keramzyt. Matrix został tak zaprojektowany, aby ilość porów była jak największa, dopasowana do wielkości kolonizujących je bakterii. Drobniejsze pory ułatwiają kolonizację bakteryjną, ale czynią go bardziej podatnym na zanieczyszczenia. Dlatego użytkownicy bardziej zaawansowanych mediów biologicznych częściej skłaniają się ku okresowej wymianie (np. co 2 lata).

Ważne!

Oczywiście opiera się to na jednym ważnym założeniu że: 

Filtracja biologiczna w zbiorniku w ogóle jest wystarczająca. Czyli, że w czasie gdy media biologiczne były nowe żadne powyższe się nie pojawiały

Naturalnie może się okazać, że aktualna filtracja biologiczna już nie wystarczy. Np. jeśli od czasu uruchomienia akwarium bardzo zwiększyliśmy ilość ryb i innych zwierząt wodnych (a więc ilość produktów przemiany materii). Wtedy wszystkie powyższe efekty będą się pojawiać mimo, że poziom trwałego zanieczyszczenia mediów biologicznych wcale nie będzie wymagał ich wymiany.

Co można zrobić?

Oczywiście zawsze można wymienić media na nowe.

Zwykle też, zamiast wymieniać można oczyścić chemicznie aktualnie posiadane. 

Osobiście czyściłem lawę filtracyjną poprzez kilkugodzinne moczenie w ACE. Postaram się przy okazji opisać cały ten proces i sprawdzić go również dla innych mediów, czy coś złego się z nimi nie dzieje. Można poeksperymentować samemu, pamiętajcie jednak: 

• Jak najwięcej ostrożności
  ACE nierozcieńczony jest żrący nawet dla skóry, nie mówiąc już o oczach
• Po użyciu tak mocnego środka trzeba medium bardzo porządnie wymoczyć i wypłukać, aby pozbyć się użytej chemii
• Dajcie temu wszystkiemu czas
  nie róbcie tego na szybko np. w trakcie czyszczenia filtra. Lepiej mieć drugie takie samo medium w zapasie i podmienić w trakcie czyszczenia filtra, a to które wyciągnęliście uzdatnić na spokojnie, niż włożyć do filtra źle uzdatnione medium